اختصاصی ترنم شعر/ شاعری است که یازده سال پیش را آغاز فعالیت شعری خود می‌داند و او را با مجموعه غزل های «اینان» و «طامات» می شناسید. به شعر فرانسه و ترجمه آن اشراف کامل دارد و کلاسیک سرایی را از علاقه ها و دغدغه های خود می داند. این بار قصد دارد پیوندی میان فارسی زبانان و شعر فرانسه برقرار کند. با نیما درویش به گفتگو نشستیم تا از خود و شعرش بگوید؛
چه شد که به سراغ ترجمه شعر فرانسه رفتید؟
آشنایی من با شعر فرانسه به دوره کارشناسی در دانشگاه شهید بهشتی بر می‌گردد که زبان و ادبیات فرانسه می خواندم. همانطور که قرن‌های مختلف ادبی را مورد مطالعه قرار می دادیم در این بین شاعرانی بودند که اشعارشان تاثیر خوبی بر من گذاشت و با توجه به آشنایی من با ادبیات فارسی و حس شاعرانه ای که هر شاعری دارد، توانستم ارتباطی با بعضی از اشعار شاعران فرانسه برقرار کنم که حسی شبیه به برقراری ارتباط با بعضی از شاعران شعر فارسی بود، این بین (پل الوار) کسی که در سالهای نخستین دهه پنجاه میلادی فوت کرده و خط فاصله مرزی بزرگی را بین دو نیمه تاریخ شعری یعنی در اوایل قرن بیستم و در اواخر قرن بیستم به وجود آورد ویژگیهای شعری اش آن قدر برای من زیبا و چشمگیر بوده که به ترجمه بعضی از اشعار او پرداختم.
اگر بخواهم راجع به ویژگی های شعر فرانسه صحبت کنم ثبات، وضوح شعر، تعلق خاطر به لحن و درون مایه‌های یکسان و به قولی انسان ماندن در میان مردم ویژگی های بود که شاعران فرانسه در اوایل قرن بیستم مثل (پل الوار) به آن اشاره می‌کردند.
این ادبیات و کلمات ارتباط مشترکی را با حس آمیزی در من به وجود آورد و من خواستار این شدم که در واقع اشعار فرانسوی را به فارسی ترجمه کنم برای دوستانی که شاید دوست داشته باشند با ادبیات جهان آشنا شوند.
تا به حال به فکر سرودن شعر فرانسوی افتاده اید؟
بله، ولی متاسفانه به خاطر فاصله ساختاری شعر فرانسه با شعر فارسی و تفاوت‌هایی که بین شان وجود دارد، اگر بخواهم توضیح بیشتری بدهم مثل تعداد سیلابس هایی که در هر مصرع بیانگر این است که آن مصرع شعر هست و فقط به قافیه و ردیف اشاره نمی‌کند شاید وزنی درخور وزن ادبیات فارسی نباشد اما تعداد سیلابس های هر کلمه و هر مصرع مهم است و این کار را برای شاعر سخت می‌کند. اگر بخواهد دقیقا آن چیزی را بسازد که ساختار شعر از او می‌خواهد. اما این اتفاق افتاده و سعی بر این بوده که شعرهایی رو به فرانسه بگوییم از آن جهت که بعضی ازقالب های شعر فرانسه با قالب های شعر فارسی مانند: مثنوی و چهار پاره یکسان است، می شد که استفاده کنیم و خب تلاش هم شده است.
از کتاب تازه تان که در حال چاپ است برایمان بگویید؟
کتاب تازه ای که در حال چاپ دارم، کتاب گزیده اشعار سلیم تهرانی است. یکی از شاعران نسبتاً معاصر ما و در واقع مهجور واقع شده به دلیل حجم بالای شعرهایی که دارد و مخاطب اگر بخواهد آن را بخواند بسیار وقت گیر است.
گزیده ای از اشعار سلیم تهرانی را انتخاب کردم که توسط انتشارات نزدیکتر چاپ شده است.
دیدگاه تان نسبت به شعر اجتماعی چیست؟
اول باید به این سوال اشاره کنیم آیا ادبیات رسالتی به دوش خودش دارد یا خیر؟ اگر پاسخ مثبت است این رسالت چیست؟ به عقیده من ادبیات در عین حالی که زیباست، باید نقش خود را در جامعه ایفا کند. یعنی اگر چه هدف نهایی شعر، ایجاد ساختی زیبا است که لذتی خودکفا در خود اثر ایجاد می کند، اما در عین حال فایده مندی اثر هنری، لزوما خللی در آن لذت خود کفا به وجود نمی آورد و فایده مندی اساس تشکیل شعر اجتماعی است. با در نظر گرفتن این مطلب می توانیم نتیجه بگیریم که ادبیات هدفی جز زیبایی ندارد البته زیبا چه معنی دارد خودش بحث مفصلی است و فرصت دیگری را می طلبد.
لذتی که صرفاً به خاطر این رویارویی در مخاطب ایجاد می شود هدف شعر محسوب می شود اما با این حال فایده مندی اثر ادبی لزوماً مانعی بر سر راه ایجاد لذت زیبایی شناختی به وجود نمی آورد. با این حساب اگر بخواهیم شعر اجتماعی را معنا کنیم شعری است که ابتدا شعریت خود را ثابت کرده و موجب لذت زیباشناسانه می شود، اما در عین حال به طرح مسائل و مشکلات اجتماعی هم می‌پردازد و گاهی حتی راه حل ارائه می کند. شعر اجتماعی باید با شعار اجتماعی متفاوت باشد. سرودن شعر اجتماعی کار هر کسی نیست.
چرا زمانی که ایران بودید حضور کمرنگی در جلسات شعر داشتید؟
علاقه من به حضور در این جلسات بعد از اینکه در جلسات متعددی حضور پیدا کردم پایین آمد و این اواخر شاید سالی یک یا دو بار در این جلسات شرکت می‌کردم و آن هم یا برای رونمایی کتاب دوستان بود، یا جلساتی بود که از تکلف به دور بود.
جلسات شعر بیشتر به عقیده من به جلساتی تبدیل شده که اگر شما دوست و یا آشنای مجری برنامه یا برگزار کننده برنامه باشید کسی به شعر شما توجهی نمی‌کند. اصولاً فضایی دور از شعر می شود هرچند فضایی صمیمانه است اما فضایی نیست که بهره‌وری ادبی داشته باشد.
با توجه به تجربه کلاسیک سرایی، از غزل امروز چه تعریفی دارید؟
به نظر من غزل امروز و دیروز نداریم. غزل مثل یک ویروس می ماند بعد از مدت زمانی که در بدن انسان وجود دارد با توجه به جهش ژنتیکی که انجام می دهد خودش را تغییر می دهد. ماهیت همان است، غزل هم ماهیتش غزل است. دیروز و امروز در طی این سالیان دراز از حافظ و سعدی تا به امروز فقط دچار جهش ژنتیکی و ادبیات آن به ادبیات روز نزدیک تر شده است. قالب همان قالب و تفاوت آنچنانی نکرده است. البته دیده شده که بعضی ها خواستند ساختارشکنی کنند و کارهایی را انجام دهند و یا کلماتی را به آن اضافه کنند که به درد حال امروزمان نمی‌خورد، ولی شاید برای صد سال آینده بشود جهش بزرگ ژنتیکی در غزل معرفی کرد ولی امروز نه.
در شعر از چه شاعرانی تاثیر پذیرفتید؟
حقیقتاً در دوره های مختلف زندگی انسان ازدوره جوانی و نوجوانی وقتی وارد ادبیات می‌شود، می‌تواند با هر بیت زیبایی تحت تاثیر قرار بگیرد. در این بین هستند و بودند شاعرانی که در ابتدا از خواندن آنها لذت می بردم و گاهی بعضی از آن ها را حفظ بودم اما با توجه به تفاوت هایی که سبک و سیاق و گذر زمان به وجود آورده، شاید اکنون به آن زیبایی و تاثیرگذاری نباشند اما شاعرانی که همواره توانستند تاثیر مثبت و بسزایی نه فقط درمن بلکه شاعران دیگر بگذارند مشخصا شهریار، هوشنگ ابتهاج و حسین منزوی را می توانم نام ببرم.
شعر های تان را زندگی می کنید یا زندگی تان را شعر؟
هر دو. هم شعر هایم را زندگی کردم و می کنم و هم زندگی ام را شعر. مثل یک نوار نقاله می‌ماند، از مسیری که می‌رود دوباره برمی‌گردد. روزی اتفاقی برای شما می افتد و آن را به شعر تبدیل می‌کنید، یک روز دیگر با آب و تاب ادبی آن را بیشتر می نویسید و یک روز دیگر دوباره آن را تجربه می کنید. به نظرمن دایره ای که در آن قرار گرفتم چنین دایره ای است هم شعرهایم را زندگی می کنم و هم زندگی ام را شعر.
و در پایان از ترنم شعر به عنوان خبرگزاری تخصصی شعر و ترانه چه انتظاری دارید؟
آگاهی بخشی در شعر و به روز بودن انتظاری است که از شما دارم.
خبرنگار: فاطمه سادات طبایی
