اختصاصی ترنم شعر/ سومین نشست از سری نشست‌های تخصصی غزل «تعلیق» با محوریت تعلیق در شعر امروز و گفت‌وگو پیرامون فیلم روبان سفید اثر میشائیل هانکه در کافه فراموشی برگزار شد.
این جلسه به دبیری ساراناصرنصیر و حسن صادقی‌پناه و با حضور چهره‌هایی چون پیمان سلیمانی، اصغر علی‌کرمی، مهدی شکری، فرامرز راد، امید بیگدلی، امیرعلی سلیمانی، حسین جنت مکان، محمدصابری و نیز همراهی علاقه‌مندان به شعر و سینما برگزار شد.
در ابتدای جلسه اصغرعلی‌کرمی ضمن خیر مقدم به سایر مهمانان در خصوص چیستی و چگونگی پیدایش تعلیق و نیز ریشه‌ی این واژه در ادبیات سخن به میان آورد و گفت: تعلیق مانند بسیاری از دیگر اصطلاحات رایج در ادبیات امروز از جمله مانیفست، یک اصطلاح وام‌گرفته‌شده از علم فیزیک است.
کرمی افزود: در دنیای هنر و ادبیات، ما در چند موقعیت با تعلیق مواجه هستیم؛ پرکاربردترین جایگاه آن هم همانطور که پیش‌ترحسن صادقی‌پناه اشاره کرده، در سینما است؛ تا جایی که در سینما ژانری به نام تعلیق داریم که جدی‌ترین پایه‌گذاران آن آلفرد هیچکاک بوده است. هیچکاک می‌گوید: “تعلیق یعنی آن که اتفاقی در حال وقوع است که بیننده‌ی فیلم از آن مطلع شده اما کاراکتر پیش‌برنده‌ی داستان هنوز بی‌خبر است و این امر باعث ایجاد دلهره می‌شود.” ناگفته نماند که پرتعلیق‌ترین فیلم هیچکاک فیلم سینمایی سرگیجه با بازی جیمز استوارت است.
مهدی شکری نیز گفت: اساسا هیچکاک معتقد است مرکز کانونی دوربین باید به گونه‌ای قرار گیرد که باعث ایجاد دلهره و ترس در مخاطب شود.
علی کرمی ادامه داد: در کل می‌توان گفت تعلیق یک پدیده‌ی کاملا اروپایی است؛ حال آن که ما شرقی‌ها عموما پایه‌ی فیلمسازی‌هایمان دلهره‌ستیز است و به عبارتی آرام‌پسند هستیم.
به جرات می‌توان گفت که سازنده‌ی پرپیرنگ‌ترین آثار برخوردار از تعلیق، کوئنتین تارانتینو بوده و هست و عدم وابستگی عدم تعهد و عدم قطعیت در روایت و پیشبرد قصه، در اغلب تولیدات سینمایی او از جمله قصه‌های عامه‌پسند کاملا مشهود است. و اما در شعر، ما رویکردهای مختلفی داشته‌ایم که در گذشته هم مطرح بوده و تا به امروز ادامه داشته است. نوعی تلاش برای کشفِ معنا و یا تلاش برای کشفِ موضوع در شعر؛ حال سوال اینجاست که آیا این تعلیق محسوب می‌شود یا خیر؟ که جواب قطعا بله است.
مولف «گاهی که رویا بیدار می‌شود» در ادامه اضافه کرد: در تعلیق یک قطعیتی در پسِ معنا وجود دارد که ما باید برای کشف آن تلاشِ ذهنی کنیم.
وقتی چنین اتفاقی در زبان رخ می‌دهد دو رویکرد دارد:
در حالت اول لبه‌های متن رو به داخل تا شده و شما در همان جستار می‌توانید پاسخِ معما را بیابید؛ به عنوان مثال در شعر” آهِ مغلوب در میانه‌ی شب، نامِ آن سروِ ماهرو باشد؛ اشاره‌های کشف سوژه داخل خود متن مشهود است.
حالت دوم اشاره‌های کشف سوژه در خارج از متن است؛ مثلا در این بیت از حافظ که می‌گوید: “جوزا سحر نهاد حمایل برابرم
یعنی غلام شاهم و سوگند می‌خورم” لبه‌ی متن رو به بیرون تا شده یعنی آن که شما باید حتما بدانید که در نمای ظاهری، صورت فلکی جوزا شمشیری دارد و … و به طور خلاصه برای کسب تعلیق در این شعر شما یک اشاره‌ی فرامتنی نیاز دارید.
این شاعر و مترجم افزود: سالهای سال است ما با این پدیده به عنوان تعلیق یعنی معنایی که باید برایش کاوش ذهنی کرد؛ مواجه هستیم که البته از دیرباز موافقان و مخالفان بسیاری هم داشته است و خیلی مواقع مورد انتقاد شاعران کلاسیک قرار گرفته است.
مثلا حافظ در ج شعر معروفِ “مدعی گو لغز و نکته به حافظ مفروش, کلک ما نیز زبانی و بیانی دارد” به مخاطب خود می‌گوید من برای خود صاحب سبک هستم و بیان واضح و زبان مشخصی دارم.
خلاصه آن که این روند از ظهور و بروز تعلیق را به این شکل داشتیم تا زمانی که عدم قطعیت در جنس روایت، از طرف سپیدسرایان وارد شعر شد.
به عنوان مثال می‌گویند من روایتی دارم که به آن متعهد نیستم؛ مانند برخی آثار شاملو. این نوع تعلیق بعدتر در دهه‌ی ۷۰ بسیار پرکاربرد شد؛ مثلا در مجموعه‌ی “فی‌البداهه” اثر “علی عبدالرضایی” تمام اشعارش بدون استثنا با این نوع نگرشِ عدم تعهد روایی و محتوایی دارای تعلیق هستند.
وقتی می‌گوییم تعلیق را در شعر بررسی کنیم؛ باید بدانیم در چه نوع شعری قرار است بررسی شود و با کدام نوع تعلیق مواجه هستیم.
در ادامه مهدی شکری در تکمیل صحبت‌های علی‌کرمی افزود: برخلاف پندار برخی دوستان در دهه‌ی ۷۰، در تعلیق یا ایجاد خرده روایت‌های فراوان، به جای روایت کلی در یک فیلم یا شعر آنچه باعث تاویل پذیری و تبدیل شدن کوچیکترین عنصر تشکیل‌دهنده‌ی آن به یک نشانه به جای لفظ، ناشی از آن ابهامی است که به قول نیمایوشیج مثل مه باید در سراسر جنگل ریخته شده باشد و ما ممکن است شعر بسیار ساده‌ای داشته باشیم اما در نگاهی عمیق‌تر ببینیم که در هربار خوانش به تکثر معنایی می رسیم.
در ادامه این نشست شاعران به شعرخوانی پرداختند.
لازم به ذکر است که نشست های ادبی «تعلیق» سه‌شنبه‌های یک هفته در میان از ساعت ۱۷ الی ۱۹ در کافه فراموشی، واقع در سهروردی جنوبی، خیابان اورامان، نبش کوچه‌ی اسلامی برگزار می‌شود و ورود برای علاقمندان آزاد و رایگان است.
خبرنگار: باران بردیا
